Masterclass “Shop ‘till they drop?”

Winkels maken totnogtoe een belangrijk deel uit van de structuur van binnensteden en vormen een belangrijke reden om deze te bezoeken.

Heb je je wel eens afgevraagd hoe die drukke winkelstraat in jouw binnenstad eruit ziet in de toekomst – laten we zeggen over 10 of 20 jaar? Dan is dit de kans om er in een ontwerpworkshop onder leiding van enkele  masters  mee aan de slag te gaan.

Inleiding

Winkels en winkelcentra zijn continu onderhevig aan veranderingen. Trends en mode volgen elkaar in snel tempo op. Ook het winkelen zelf is in de afgelopen jaren sterk veranderd. Dit heeft invloed op de wijze waarop winkels eruit zien en functioneren. Daarnaast treft de recessie ook het winkelbestand hard. De leegstand van winkels in de Twentse binnensteden neemt nog steeds toe. In 2010  bedroeg de leegstand zo’n 7 tot 10 % van het winkeloppervlak. Over een paar jaar zal het aantal winkels in binnensteden nog (veel) minder zijn. Het aantal ondernemers zal, naar verwachting, met 50 % afnemen en het totale winkeloppervlak zal tussen de 20 en 30 % terug lopen. De kleine zelfstandigen verdwijnen en er komen steeds meer filialen. Openingstijden verschuiven en nemen toe. Meer en meer wordt er gekocht op internet, en/of in de grote perifere winkellocaties. Er wordt door ondernemers naarstig gezocht naar nieuwe manieren om deze problematiek het hoofd te bieden.

Is het tij te keren? En willen we dat eigenlijk wel? Zal de drukke winkelstraat een andere aantrekkingskracht krijgen? Worden winkelstraten ingenomen door andere, bekende functies (cultuur, horeca, wonen, werken) of ontstaan er nieuwe belevingsculturen die gaten in de stad gaan vullen? Hoe kunnen binnensteden van verschillende steden zich van elkaar onderscheiden? Wat worden de nieuwe attracties van de centra? Daarnaast doet zich de vraag voor of “de winkel” een overblijfsel is van vervlogen tijden. Bestaat er een “winkel van de toekomst”, en welke nieuwe winkelconcepten zijn er te onderscheiden?

Het Architectuurcentrum Twente gaat op onderzoek uit naar de ruimtelijke gevolgen van deze ontwikkelingen. Zij wil daarvoor een Masterclass voor studenten organiseren. De resultaten hiervan worden gepresenteerd op een debatavond met een aantal inleiders.

De masterclass is op vrijdag 6 september; de presentatie en debatavond zal vervolgens op woensdag 18 september zijn.

In de maand september van dit jaar staat in Hengelo de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog centraal. Het centrum van de stad is bijna volledig in deze periode gebouwd, nadat het hard getroffen was door bombardementen in de oorlog. Het is een uitgelezen kans om met ons thema over de toekomst van de winkelstraten aan te haken op de belangstelling, die het stadscentrum van Hengelo in deze maand geniet.

Ontwerpatelier/masterclass

Het doel van de masterclass is om toekomstscenario’s te bedenken voor winkels en het winkelen. Door studenten te prikkelen en hierover na te laten denken kunnen interessante nieuwe inzichten ontstaan over het concept ‘winkel’  en het gedrag ‘winkelen’ en welke invloed dit heeft op de stadscentra. We nemen Hengelo als casestudy.  Hoe ziet de Hengelose binnenstad er over 10 jaar  uit? Wie zijn de bezoekers? Wat treffen ze aan? Welke activiteiten vinden plaats in het stadscentrum en wat zijn de mogelijke ruimtelijke gevolgen voor de gebouwen en de inrichting van de openbare ruimte?

Gedurende één dag werken studenten van verschillende disciplines aan de ontwerpopdracht. Er zijn vier  zogenaamde ‘masters’ aanwezig om de studenten te inspireren en te helpen. Deze masters bestaan uit professionals, die midden in ’t werkveld staan. Het zijn ontwerpers, onderzoekers, projectontwikkelaars. De werkruimte voor de masterclass zal zijn in het voormalige pand van Oostvogel aan de Enschedesestraat – een kledingwinkel die onderdeel is van de wederopbouw en die lange tijd in de stad heeft gefunctioneerd, maar inmiddels leegstaat.  Gedurende de dag wordt gewerkt aan een nieuwe ordening en uitstraling van de winkelstraten, nieuwe winkelconcepten en functies voor de binnenstad. Door midden in de stad te werken is er een sterke interactie met de omgeving en bezoekers van de stad –  door ze bijvoorbeeld te interviewen kan een beeld ontstaan wat hun wensen en ideeën zijn. Als resultaat denken we aan ‘moodboards’ met een collage van foto’s, schetsen, maquettes, kaarten etc. De ‘moodboards’  worden tentoongesteld in etalages van enkele (leegstaande) winkels. Verdere inrichting van de winkel, als illustratie van de toekomst, behoort tot de mogelijkheden.

Deelname aan de masterclass is gratis. Er kunnen maximaal 40 studenten of pas-afgestudeerden meedoen. Er worden 6-8 groepen, met elk ongeveer vijf deelnemers. Aanwezigheid op 18 september bij de presentatie van de plannen hoort er ook bij. Bijkomend voordeel is dat meedoen aan de (volledige) masterclass en presentatie studiepunten oplevert.

Opgave

Voor de ontwerpopgave voor ‘het nieuwe winkelen’ in de binnenstad van Hengelo wil het ACT de studenten al wat meegeven ter inspiratie. Er tekenen zich fictief 4 scenario’s af voor ‘het nieuwe winkelen’,  namelijk Slow Village, Fast City, Plugin Shoptown en No Shop City.  Wat kan stad doen om zich te onderscheiden? Heeft de winkel daarin nog wel een plek en hoe zien deze er in de toekomst dan uit? Wat zijn de ruimtelijke veranderingen in de winkelstraten?  Studenten kunnen aanhaken op een genoemd scenario, maar zeker ook vrij hun eigen scenario te schrijven/ontwerpen.

Voor deze ontwerpopdracht zijn de 4 scenario’s een leidraad, waardoor de deelnemers geprikkeld worden om na te denken over de toekomst van winkels. Het zijn geen vaste kaders. Er mag van afgeweken worden.

Informatie wordt geleverd door mensen van de gemeente Hengelo en de werkgroep van het Architectuurcentrum Twente.

Opleidingen

Stedelijk ontwerp, Saxion Deventer

Duurzame Leefomgeving, Saxion Deventer/Enschede

Concept en Product Development, Saxion Enschede

Kunst/Techniek, Saxion Enschede

Bouw en bouwmanagement, Saxion Enschede

Vastgoed en Makelaardij, Saxion Enschede

Small Business and Retail Management, Saxion Enschede

AOC, Enschede/Almelo

Universität Münster, Architekture

WIndesheim, Zwolle

Cibab Zwolle

Jan de Bouvrie academie, Deventer

Pioneering, Enschede

ArtEZ/Aki Enschede

ArtEZ Arnhem (bouwkunde)

ArtEZ Zwolle (architectuur en interieur)

Universiteit Twente (CTW)

Avond voor debat en presentatie resultaten Masterclass

Op woensdag  18 september is er een debatavond in de leegstaande Oostvogel-winkel in Hengelo over de toekomst van de winkelstraten in Twente en over de nieuwe  winkelconcepten.  Als start van de avond een inleiding door één van de masters. Daarna wordt het publiek in groepen verdeeld en gaat rouleren langs de etalages aan de Marktstraat, waar de resultaten van de Masterclass worden gepresenteerd. Een uur later vindt het vervolg van de avond plaats met opnieuw een inleider. Daarna is er ruimte voor debat met een forumpanel. Ook de studenten zijn erbij om eventueel vragen te beantwoorden. De moderator van de avond is --?--.

Scenario’s

Slow City

In dit scenario staan ambacht en kwaliteit hoog in ’t vaandel. De winkels hebben weinig last van  de grote internetwinkels, omdat zij de focus hebben verlegd naar streekeigen producten en ambachtelijk en duurzaam geproduceerde producten. De consument kiest voor winkelen als nostalgische beleving. Daarin is veel aandacht voor de klant. De koffie staat klaar en er is tijd voor een praatje.

De producten die verkocht worden zijn van hoge kwaliteit en met veel aandacht vervaardigd. De winkeliers zijn geen zetbazen meer van grote concerns, het zijn ondernemers die zelf inkopen en contacten hebben met de producenten. De winkelier is een expert die veel weet over het product en een gedegen advies kan geven. Winkels worden hierdoor ook gebruikt om cursussen te geven en te exposeren. De consument is bereid hier voor speciaal op pad te gaan, want de beleving is ze veel waard.

De winkels krijgen een duidelijke karakteristiek en de eenheidsworst van winkelketens zoals we die kennen verdwijnt. Door de kwaliteit en de aandacht bouwen de winkels een vaste klantenkring op, naast mensen die uit de wijde omtrek komen.

Voorbeelden: Slow cities in Italië en daarbuiten (o.a. Orvieto), de 9 Straatjes in Amsterdam, het centrum van Maastricht, streekmarkten/farmers markets

Fast City

In dit stadscentrum wordt nauwelijks meer echt gewinkeld, zoals vroeger. Er wordt vooral via internet gewinkeld. Het winkelen is  ‘consumeren tegen de klok’ en vindt steeds sneller plaats. De consument vindt alsmaar makkelijker wat hij/zij zoekt en maakt daar vervolgens maar kort gebruik van om vervolgens zo snel mogelijk het volgende product aan te schaffen. ‘De keuze is reuze!’ en een goed advies is ver te zoeken. Om het veeleisende publiek te kunnen boeien moet het stadscentrum een serie belevingen zijn. Winkelruimte hebben een showroomfunctie – het zijn stijlkamers waar leefstijlen worden verkocht. Grote bedrijven en conglomeraten bezitten hele stadscentra en ontwikkelen hiervoor unieke belevingsconcepten.

Het winkelend publiek maakt uiteraard driftig gebruik van zijn smartphone: alle getoonde spullen kunnen direct gescand en gekocht worden. Vanuit grote distributiecentra worden de gekochte waren meteen thuis of elders afgeleverd.

Voorbeelden: The Jerde Partnership, virtuele supermarkten in Oost Azië, shopping malls

Plug In City

Door hoge huurprijzen, extreme wisselingen in vraag en aanbod, hoge kosten, etc. is de fysieke winkel, die een vast verblijf heeft, verdwenen. Daarvoor in de plaats zijn er pop up stores, containerwinkels en andere tijdelijke vestigingen gekomen. Waar, wanneer en hoe wordt via het internet verspreid. Dit scenario heeft een directe link met de hedendaagse markt. Ook markten beleven een revival, in allerlei soorten en maten: binnen en buiten, voor etenswaren en duurzame goederen, centraal of juist verborgen. Dit biedt ook veel mogelijkheden voor de leegstand.

Het aanbod in de stad wisselt hierdoor regelmatig en de verschillende typen winkelconcepten volgt elkaar in rap tempo op. Dit scenario is ideaal voor ondernemersgeesten die snel kunnen schakelen en telkens het gat in de markt vinden. De onvoorspelbaarheid en de verspreiding van de informatie via sociale media en ouderwetse mond-tot-mondreclame zorgt voor verwachting en buzz.

Voorbeelden: markten, pop up stores, tijdelijke voorzieningen, guerrillafeesten en –concerten

No shop City

Winkels zijn verdwenen uit de binnenstad. Alle inkopen worden gedaan op internet of grote retailcentra bij vervoersknooppunten buiten de stad. Mensen komen nu om andere redenen naar de stadscentra: voor de beeldende kunst, de muziek, op het terras te zitten, uit eten te gaan, feest te vieren of te bezichtigen.

Wat voor gevolgen heeft dit voor de steden? Hoe gaan ze eruit zien en waar komen de mensen voor? Wat gebeurt er met al die ruimtes die vrijkomen? Of worden stadscentra grote parken waar geen gebouwen meer staan? Een gebied om te recreëren.

Voorbeelden: het Romeinse centrum van Rome, Venetië, Las Vegas, Central Park NY

Wil je deelnemen aan de masterclass, dan kun je je aanmelden via de site van Architectuurcentrum Twente: www.architectuurcentrumtwente.nl hier staat een aanmeldformulier voor deelname aan de masterclass. Inschrijving voor vrijdag 5 juli 2013.