Winkels
maken totnogtoe een belangrijk deel uit van de structuur van binnensteden en
vormen een belangrijke reden om deze te bezoeken.
Heb
je je wel eens afgevraagd hoe die drukke winkelstraat in jouw binnenstad eruit ziet
in de toekomst – laten we zeggen over 10 of 20 jaar? Dan is dit de kans om er
in een ontwerpworkshop onder leiding van enkele masters mee aan de slag te gaan.
Inleiding
Winkels en winkelcentra zijn continu
onderhevig aan veranderingen. Trends en mode volgen elkaar in snel tempo op.
Ook het winkelen zelf is in de afgelopen jaren sterk veranderd. Dit heeft
invloed op de wijze waarop winkels eruit zien en functioneren. Daarnaast treft
de recessie ook het winkelbestand hard. De leegstand van winkels in de Twentse
binnensteden neemt nog steeds toe. In 2010
bedroeg de leegstand zo’n 7 tot 10 % van het winkeloppervlak. Over een
paar jaar zal het aantal winkels in binnensteden nog (veel) minder zijn. Het
aantal ondernemers zal, naar verwachting, met 50 % afnemen en het totale
winkeloppervlak zal tussen de 20 en 30 % terug lopen. De kleine zelfstandigen
verdwijnen en er komen steeds meer filialen. Openingstijden verschuiven en
nemen toe. Meer en meer wordt er gekocht op internet, en/of in de grote
perifere winkellocaties. Er wordt door ondernemers naarstig gezocht naar nieuwe
manieren om deze problematiek het hoofd te bieden.
Is het tij te keren? En willen we dat
eigenlijk wel? Zal de drukke winkelstraat een andere aantrekkingskracht
krijgen? Worden winkelstraten ingenomen door andere, bekende functies (cultuur,
horeca, wonen, werken) of ontstaan er nieuwe belevingsculturen die gaten in de
stad gaan vullen? Hoe kunnen binnensteden van verschillende steden zich van
elkaar onderscheiden? Wat worden de nieuwe attracties van de centra? Daarnaast
doet zich de vraag voor of “de winkel” een overblijfsel is van vervlogen
tijden. Bestaat er een “winkel van de toekomst”, en welke nieuwe
winkelconcepten zijn er te onderscheiden?
Het Architectuurcentrum Twente gaat op onderzoek
uit naar de ruimtelijke gevolgen van deze ontwikkelingen. Zij wil daarvoor een
Masterclass voor studenten organiseren. De resultaten hiervan worden
gepresenteerd op een debatavond met een aantal inleiders.
De masterclass is op vrijdag 6 september; de
presentatie en debatavond zal vervolgens op woensdag 18 september
zijn.
In de maand september van dit jaar staat in
Hengelo de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog centraal. Het centrum van de
stad is bijna volledig in deze periode gebouwd, nadat het hard getroffen was
door bombardementen in de oorlog. Het is een uitgelezen kans om met ons thema
over de toekomst van de winkelstraten aan te haken op de belangstelling, die
het stadscentrum van Hengelo in deze maand geniet.
Ontwerpatelier/masterclass
Het doel van de masterclass is om
toekomstscenario’s te bedenken voor winkels en het winkelen. Door studenten te
prikkelen en hierover na te laten denken kunnen interessante nieuwe inzichten
ontstaan over het concept ‘winkel’ en
het gedrag ‘winkelen’ en welke invloed dit heeft op de stadscentra. We nemen
Hengelo als casestudy. Hoe ziet de
Hengelose binnenstad er over 10 jaar uit?
Wie zijn de bezoekers? Wat treffen ze aan? Welke activiteiten vinden plaats in
het stadscentrum en wat zijn de mogelijke ruimtelijke gevolgen voor de gebouwen
en de inrichting van de openbare ruimte?
Gedurende één dag werken studenten van
verschillende disciplines aan de ontwerpopdracht. Er zijn vier zogenaamde ‘masters’ aanwezig om de studenten
te inspireren en te helpen. Deze masters bestaan uit professionals, die midden
in ’t werkveld staan. Het zijn ontwerpers, onderzoekers, projectontwikkelaars.
De werkruimte voor de masterclass zal zijn in het voormalige pand van Oostvogel
aan de Enschedesestraat – een kledingwinkel die onderdeel is van de wederopbouw
en die lange tijd in de stad heeft gefunctioneerd, maar inmiddels leegstaat. Gedurende de dag wordt gewerkt aan een nieuwe
ordening en uitstraling van de winkelstraten, nieuwe winkelconcepten en
functies voor de binnenstad. Door midden in de stad te werken is er een sterke
interactie met de omgeving en bezoekers van de stad – door ze bijvoorbeeld te interviewen kan een
beeld ontstaan wat hun wensen en ideeën zijn. Als resultaat denken we aan ‘moodboards’
met een collage van foto’s, schetsen, maquettes, kaarten etc. De ‘moodboards’ worden tentoongesteld in etalages van enkele
(leegstaande) winkels. Verdere inrichting van de winkel, als illustratie van de
toekomst, behoort tot de mogelijkheden.
Deelname aan de masterclass is gratis. Er
kunnen maximaal 40 studenten of pas-afgestudeerden meedoen. Er worden 6-8 groepen,
met elk ongeveer vijf deelnemers. Aanwezigheid op 18 september bij de
presentatie van de plannen hoort er ook bij. Bijkomend voordeel is dat meedoen
aan de (volledige) masterclass en presentatie studiepunten oplevert.
Opgave
Voor de ontwerpopgave voor ‘het nieuwe winkelen’ in de binnenstad van
Hengelo wil het ACT de studenten al wat meegeven ter inspiratie. Er tekenen
zich fictief 4 scenario’s af voor ‘het nieuwe winkelen’, namelijk Slow
Village, Fast City, Plugin Shoptown en No Shop City. Wat kan stad doen om zich te onderscheiden?
Heeft de winkel daarin nog wel een plek en hoe zien deze er in de toekomst dan
uit? Wat zijn de ruimtelijke veranderingen in de winkelstraten? Studenten kunnen aanhaken op een genoemd
scenario, maar zeker ook vrij hun eigen scenario te schrijven/ontwerpen.
Voor deze ontwerpopdracht zijn de 4 scenario’s een leidraad, waardoor
de deelnemers geprikkeld worden om na te denken over de toekomst van winkels.
Het zijn geen vaste kaders. Er mag van afgeweken worden.
Informatie wordt geleverd door mensen van
de gemeente Hengelo en de werkgroep van het Architectuurcentrum Twente.
Opleidingen
Stedelijk ontwerp, Saxion Deventer
Duurzame Leefomgeving, Saxion
Deventer/Enschede
Concept en Product Development, Saxion
Enschede
Kunst/Techniek,
Saxion Enschede
Bouw en
bouwmanagement, Saxion Enschede
Vastgoed
en Makelaardij, Saxion Enschede
Small
Business and Retail Management, Saxion Enschede
AOC, Enschede/Almelo
Universität
Münster, Architekture
WIndesheim,
Zwolle
Cibab Zwolle
Jan de
Bouvrie academie, Deventer
Pioneering, Enschede
ArtEZ/Aki Enschede
ArtEZ Arnhem (bouwkunde)
ArtEZ Zwolle (architectuur en interieur)
Universiteit Twente (CTW)
Avond voor debat en presentatie resultaten Masterclass
Op woensdag 18 september is er een debatavond in de
leegstaande Oostvogel-winkel in Hengelo over de toekomst
van de winkelstraten in Twente en over de nieuwe winkelconcepten. Als start van de avond een inleiding door één
van de masters. Daarna wordt het publiek in groepen verdeeld en gaat rouleren
langs de etalages aan de Marktstraat, waar de resultaten van de Masterclass
worden gepresenteerd. Een uur later vindt het vervolg van de avond plaats met
opnieuw een inleider. Daarna is er ruimte voor debat met een forumpanel. Ook de
studenten zijn erbij om eventueel vragen te beantwoorden. De moderator van de
avond is --?--.
Scenario’s
Slow City
In dit scenario staan ambacht en kwaliteit hoog in ’t
vaandel. De winkels hebben weinig last van
de grote internetwinkels, omdat zij de focus hebben verlegd naar
streekeigen producten en ambachtelijk en duurzaam geproduceerde producten. De
consument kiest voor winkelen als nostalgische beleving. Daarin is veel
aandacht voor de klant. De koffie staat klaar en er is tijd voor een praatje.
De
producten die verkocht worden zijn van hoge kwaliteit en met veel aandacht
vervaardigd. De winkeliers zijn geen zetbazen meer van grote concerns, het zijn
ondernemers die zelf inkopen en contacten hebben met de producenten. De
winkelier is een expert die veel weet over het product en een gedegen advies
kan geven. Winkels worden hierdoor ook gebruikt om cursussen te geven en te
exposeren. De consument is bereid hier voor speciaal op pad te gaan, want de
beleving is ze veel waard.
De
winkels krijgen een duidelijke karakteristiek en de eenheidsworst van
winkelketens zoals we die kennen verdwijnt. Door de kwaliteit en de aandacht
bouwen de winkels een vaste klantenkring op, naast mensen die uit de wijde
omtrek komen.
Voorbeelden: Slow cities in Italië
en daarbuiten (o.a. Orvieto), de 9 Straatjes in Amsterdam, het centrum van
Maastricht, streekmarkten/farmers markets
Fast City
In
dit stadscentrum wordt nauwelijks meer echt gewinkeld, zoals vroeger. Er wordt
vooral via internet gewinkeld. Het winkelen is
‘consumeren tegen de klok’ en vindt steeds sneller plaats. De consument
vindt alsmaar makkelijker wat hij/zij zoekt en maakt daar vervolgens maar kort
gebruik van om vervolgens zo snel mogelijk het volgende product aan te
schaffen. ‘De keuze is reuze!’ en een goed advies is ver te zoeken. Om het
veeleisende publiek te kunnen boeien moet het stadscentrum een serie belevingen
zijn. Winkelruimte hebben een showroomfunctie – het zijn stijlkamers waar
leefstijlen worden verkocht. Grote bedrijven en conglomeraten bezitten hele
stadscentra en ontwikkelen hiervoor unieke belevingsconcepten.
Het
winkelend publiek maakt uiteraard driftig gebruik van zijn smartphone: alle
getoonde spullen kunnen direct gescand en gekocht worden. Vanuit grote
distributiecentra worden de gekochte waren meteen thuis of elders afgeleverd.
Voorbeelden:
The Jerde Partnership, virtuele supermarkten in Oost Azië, shopping malls
Plug In City
Door hoge huurprijzen, extreme wisselingen in vraag en aanbod,
hoge kosten, etc. is de fysieke winkel, die een vast verblijf heeft, verdwenen.
Daarvoor in de plaats zijn er pop up stores, containerwinkels en andere
tijdelijke vestigingen gekomen. Waar, wanneer en hoe wordt via het internet
verspreid. Dit scenario heeft een directe link met de hedendaagse markt. Ook
markten beleven een revival, in allerlei soorten en maten: binnen en buiten,
voor etenswaren en duurzame goederen, centraal of juist verborgen. Dit biedt
ook veel mogelijkheden voor de leegstand.
Het
aanbod in de stad wisselt hierdoor regelmatig en de verschillende typen
winkelconcepten volgt elkaar in rap tempo op. Dit scenario is ideaal voor
ondernemersgeesten die snel kunnen schakelen en telkens het gat in de markt
vinden. De onvoorspelbaarheid en de verspreiding van de informatie via sociale
media en ouderwetse mond-tot-mondreclame zorgt voor verwachting en buzz.
Voorbeelden: markten, pop up stores,
tijdelijke voorzieningen, guerrillafeesten en –concerten
No shop City
Winkels zijn verdwenen uit de binnenstad.
Alle inkopen worden gedaan op internet of grote retailcentra bij
vervoersknooppunten buiten de stad. Mensen komen nu om andere redenen naar de
stadscentra: voor de beeldende kunst, de muziek, op het terras te zitten, uit
eten te gaan, feest te vieren of te bezichtigen.
Wat voor gevolgen heeft dit voor de steden?
Hoe gaan ze eruit zien en waar komen de mensen voor? Wat gebeurt er met al die
ruimtes die vrijkomen? Of worden stadscentra grote parken waar geen gebouwen
meer staan? Een gebied om te recreëren.
Voorbeelden:
het Romeinse centrum van Rome, Venetië, Las Vegas, Central Park NY
Wil
je deelnemen aan de masterclass, dan kun je je aanmelden via de site van
Architectuurcentrum Twente: www.architectuurcentrumtwente.nl
hier staat een aanmeldformulier voor deelname aan de masterclass. Inschrijving
voor vrijdag 5 juli 2013.
